شناخت هیچ صنعت و پدیده‌ای بدون داشتن درکی از تاریخ و گذشته آن ممکن نیست. اهمیت داشتن این درک تاریخی در صنعتی نظیر IT که با شتابی فزاینده رشد می‌کند به نظر بیش از سایر رشته‌ها است. از دید من IT به رغم سرعت پیشرفت و تغییرش هنوز پدیده‌ای جوان است و هنوز برای بررسی‌های تحلیلی تاریخ آن فرصت کافی وجود دارد. من پیش از این نیز در یادداشتی در شماره ۱۱۵ مجله شبکه نوشته بودم که:

خوشبختانه  IT عمری کمتر از یک قرن دارد و بسیاری از تاریخ‌سازان این صنعت هنوز در قید حیات و حتی در حال فعالیت هستند که این امر، کار را برای مورخین IT بسیار ساده خواهد کرد. . . . . با این اوصاف شاید زمان آن رسیده باشد که کار را شروع کنیم و جای خالی هری سلدون را در تاریخ تحلیلی IT پرکنیم.

گرچه در این وبلاگ پیش از این هم به فراخور شرایط و توان تاریخ‌نگاری‌هایی در حوزه‌های مختلف IT و علوم دیگر انجام شده است، اما بستری مانند این وبلاگ برای شکل‌گیری چنین روندی مناسب نیست. ولی شاید توصیه چنین دیدگاهی بتواند انگیزه‌ای را برای سایرین فراهم کند تا آغازگر پژوهش‌هایی در این حوزه شوند.

در ادامه این پست نگاهی خواهیم داشت به ۳۰ سال آرشیو مجله PC-World و ۳۰ رویداد تاثیرگذار این صنعت را به صورت خلاصه مرور خواهیم کرد.

۳۰ سال پیش در ماه مارس PCWorld‌ نخستین شماره چاپی‌اش را منتشر کرد. این مجله ۳۱۰ صفحه‌ای پر بود از اخبار و بررسی‌ها و قابلیت‌های پی‌سی‌های IBM و کلون‌هایی که براساس آن ساخته می‌شدند. مطالب شماره مارس ۱۹۸۳ این مجله بسیار جالب و جذاب و در بعضی موارد [با دید کنونی] مضحک بودند. اما اگر آرشیوی کامل از ۳۰ سال انتشار مجله PCWorld در اختیار داشته باشید، درکی عمیق از شدت و میزان تحولاتی که در این پلتفرم بوجود آمده است پیدا خواهید کرد. علاوه بر آن خواهید دید که این پلتفرم چه تاثیراتی بر دنیای بزرگ‌تر تجهیزات الکترونیک مصرفی (از پخش‌کننده‌های موسیقی گرفته تا تلفن‌های هوشمند و تمام ابزارهای متصل به اینترنت) داشته است و چگونه همه را به سوی اشتراک‌گذاری‌های اجتماعی (social sharing) سوق داده است.

ما در این مطلب با سیری در خاطرات گذشته، سی‌امین سال انتشار PCWorld را گرامی می‌داریم و محصولات و رویدادهایی را که نقطه عطفی در تاریخ پی‌سی‌ها بوده‌اند با هم مرور می‌کنیم. به یاد داشته باشید که این‌ها لزوما ۳۰ رویداد برتر دنیای پی‌سی‌ها نیستند بلکه ما برترین رویداد هر سال را انتخاب و معرفی کرده‌ایم. اگر فکر می‌کنید چیزی در این میان فراموش شده است بخش کامنت‌های این پست و کامنت‌های مطلب اصلی می‌تواند محل مناسبی برای عنوان کردن آن‌ها باشد.

۱۹۸۳: ورود کامپیوترهای قابل‌حمل Compaq

کامپک که تنها یک سال از افتتاحش می‌گذشت توانست با عرضه نخستین پی‌سی‌اش بر صنعت کامپیوترهای خانگی تاثیرگذار شود. این نخستین پی‌سی قابل‌حمل (البته با تعاریف آن زمان) و پیش‌قراول عصر محاسبات قابل‌حمل بود. Compaq اندکی بعد به یکی از بازیگران عمده بازار پی‌سی تبدیل شد و در نهایت دو دهه بعد توسط HP خریداری شد.

۱۹۸۴: استارت‌آپ‌های محدود دنیای پی‌سی

در این سال یک دانشجوی کالج به نام مایکل دل ‍(Michael Dell) کسب‌وکار کوچکی را از اتاقش در خوابگاه دانشجویی آغاز کرد و به فروش پی‌سی‌های سفارشی پرداخت. این ماجراجویی کوچک بعدتر به یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های صنعت پی‌سی تبدیل شد و در حوزه‌هایی نظیر پرینترها، سرورها و حتی تجهیزات شبکه هم به فعالیت پرداخت.

۱۹۸۵: عرضه ویندوز ۱.۰

پس از این‌که در سال ۱۹۸۳ نخستین بحث‌ها در مورد ویندوز مطرح شدند، PCWorld  در سال ۱۹۸۵ یا ۱۹۸۶ نگاهی گذرا به این نرم‌افزار داشت. هیچ کس پیش‌بینی نمی‌کرد که این ابزار مدیریت فایل بصری نیای سیستم عامل کاملی باشد که بعدا دنیای پی‌سی را به تسخیر درآورد.

۱۹۸۶: اینتل ۳۸۶ را عرضه کرد

اولین پردازنده ۳۲ بیتی پی‌سی‌ها یعنی ۸۰۳۸۶ اینتل می توانست حجم غیرقابل تصوری از حافظه را آدرس‌دهی کند. (خوب البته حدود ۴ گیگابایت در آن زمان غیرقابل تصور بود!) پردازنده ۳۸۶ الهام‌بخش نسل جدیدی از نرم‌افزارها بود که در میان آن‌ها می‌توان به نسخه‌های جدید و تغییریافته ویندوز هم اشاره کرد.

۱۹۸۷: VGA از راه می‌رسد

در این سال آرایه گرافیک‌های ویدیویی (Video Graphics Array) یا VGA به همراه پورت بدشانس IBM یعنی PS/2 عرضه شدند. VGA اندکی بعد به استاندارد اصلی ویدیو تبدیل شد و به عنوان یکی از الزامات اولیه روی تمام کارت‌های گرافیک و مانیتورها به چشم می‌خورد. همین الان مانیتور کامپیوتر یا پورت‌های لپ‌تاپ‌تان را چک کنید. حتما این پورت را خواهید دید.

۱۹۸۸: ظهور EISA

کارکرد اصلی EISA که در پاسخ به رابط اختصاصی IBM یعنی Micro Channel Interface ساخته شد، این بود که از کارت‌های توسعه قدیمی ISA پشتیبانی کند. EISA به سازندگان پی‌سی‌ها این امکان را داد که تا زمان عرضه استانداردهای جدیدتر (نظیر VESA یا PCI یا AGP)‌ بتوانند کماکان به پیشرفت خود ادامه بدهند.

۱۹۸۹: اختراع HTML

در این سال تیم برنرز لی زبان نشانه‌گذاری فرامتن یا همان HTML را بوجود آورد. یک سال بعد او از HTML‌ برای ساخت هسته و بنیان چیزی استفاده کرد که بعدها به وب جهان گستر یا World Wide Web تبدیل شد.

۱۹۹۰: عرضه ویندوز ۳.۰

ویندوز ۳ علاوه بر تبدیل یک برنامه مدیر فایل بصری ساده به روش اصلی تعامل کاربران با پی‌سی‌ها، می‌توانست تا مگابایت حافظه را نیز آدرس دهی کند. تولیدکنندگان نرم‌افزارها برای استفاده از قابلیت‌های آن هجوم آوردند.

 ۱۹۹۱: توسعه PCI Bus

پورت اتصال PCI (سرنام Peripheral Component Interconnect) که توسط اینتل خلق شده بود، افزودن ابزارهای جانبی به پی‌سی‌ها را برای کاربران و تولیدکنندگان بسیار ساده‌تر کرد. PCI که جد بزرگ PCI Express کنونی است، امکان پیکربندی خودکار کارت‌های توسعه، سرعت‌های بالاتر و سازگاری بیشتری را با خود به همراه آورد.

۱۹۹۲: AMD حق قانونی فروش پردازنده‌های شبیه x86 را به دست آورد

در سال ۱۹۸۲ برای تامین نیاز IBM‌ به منبع دیگری جهت تولید تراشه‌های x86، اینتل مجوز تولید آن‌ها را به AMD داد. اینتل این مجوز را در سال ۱۹۸۶ لغو کرد. اما AMD این تصمیم را نپذیرفت و یک جنگ قانونی را بر علیه اینتل به راه انداخت. در سال ۱۹۹۲ شرکت AMD در دادگاه برنده شد و حق قانونی ادامه تولید پردازنده‌های x86 را به دست آورد. هرچند حواشی این دادگاه تا سال ۱۹۹۴ به طول انجامید. رقابت با AMD باعث شد که اینتل معماری Pentium 4 را کنار گذاشته و به پردازنده‌های کاراتر سری Core روی بیاورد.

۱۹۹۳: عرضه مرورگر وب موزائیک

این مرورگر که در مرکز ملی کاربردهای سوپرکامپیوتینگ ساخته شده بود، نخستین مرورگر گرافیکی وب نبود، اما به سرعت به یکی از پراستفاده‌ترین مرورگرها تبدیل شد و نیای همه مرورگرهای مدرن امروزی به شمار می‌رود. برنامه‌نویس اصلی موزائیک یعنی مارک اندریسن (Marc Andreessen)‌ در ادامه شرکت نت‌اسکیپ (Netscape) را پایه‌گذاری کرد.

۱۹۹۴: عرضه ویندوز ۹۵

ویندوز ۹۵ نرم‌افزاری را که به صورت یک پوسته روی داس اجرا می‌شد به یک سیستم‌عامل کامل تبدیل کرد. این سیستم‌عامل تازه عملا MS-DOS را نابود کرد. با استفاده از یک سسیتم هوشمندانه برنامه‌نویسی ویندوز ۹۵ هر دو گروه نرم‌افزارهای ۱۶ بیتی و ۳۲ بیتی را اجرا می‌کرد. یکی از نوآوری‌های آن (که البته در ابتدا کاربران را گیج می‌کرد!) منوی استارت بود!

۱۹۹۵: عرضه نخستین تراشه‌های سه‌بعدی قابل اعتنا

نخستین نمونه‌های شتاب‌دهنده‌های سه‌بعدی مخصوص بازی یعنی Rendition Vérité ۱۰۰۰ و ۳dfx Voodoo عرصه را برای ورود نسل جدید کارت‌های گرافیکی آماده کردند. عرضه این کارت‌ها تاثیر شدیدی در سیستم قدیمی VGA و کارت‌های Windows Accelerator بر جای گذاشت.

۱۹۹۶: ظهور USB

برخلاف پورت‌های سریال و پارالل که استفاده از آن‌ها دشوار و موجب سردرگمی بود، پورت USB‌امکان استفاده از تجهیزاتی را فراهم آورد که به صورت خودکار پیکربندی می‌شدند. دردسرهای اتصال صفحه‌کلیدها، ماوس‌ها، دوربین‌ها به این ترتیب کلا از میان می‌رفت و البته عرضه این پورت آغاز دوران فلش مموری‌ها بود.

۱۹۹۷: عرضه دیسک‌ها و پخش‌کننده‌های DVD

درایوهای DVD بالاخره به کامپیوترهای شخصی راه یافتند.. این درایوها با اقبال گسترده‌ای در سراسر جهان روبرو شده و تبدیل به آخرین استاندارد دیسک‌های نوری در تمام دنیا شدند. همان‌طور که می‌دانید بلو-ری در آخر نتوانست همانند CD و DVD، به آن رواج جهانی و گسترده که انتظارش می‌رفت دست یابد.

۱۹۹۸: تصویب DMCA

لایحه کپی‌رایت هزاره دیجیتال (Digital millennium Copyright Act) که مهندسی معکوس سیستم‌های حفاظت و رمزنگاری محتوا را ممنوع می‌کرد بالاخره به قانون تبدیل شد. این قانون سایت‌های اینترنتی را از این قانون مستثنی می‌کند البته به شرطی که به رهنمودهای DMCA پایبند باشند.

۱۹۹۹: استانداردهای ۸۰۲٫۱۱ a/b به تصویب رسیدند

اولین استانداردهای ۸۰۲٫۱۱ برای شبکه‌های بی‌سیم در این سال عرضه شدند و گروه Wi-Fi تاسیس شده و به تبلیغ و اعطای اعتبار براساس تطبیق با این استاندارد پرداخت. وای‌فای به یکی از فناوری‌های شبکه‌سازی تبدیل شد که به محبوبیت زیادی در میان کاربران عادی و تجاری دست یافت.

۲۰۰۰: عرضه بازی SIMS‌ توسط EA

بازی The Sims که توسط ویل رایت (Will Wright) طراحی شده بود به بازیکنان اجازه می‌داد که افراد مجازی شبیه‌سازی شده را در مسیر زندگی روزانه‌شان هدایت کنند. گرچه گیم‌پلی این بازی کمی کسل‌کننده بود، The Sims‌ به پرفروش‌ترین بازی کل تاریخ تبدیل شد و ساعت‌های بیشماری از عمر بازیکنان را به خود اختصاص داد. بازی‌کنانی که سعی می‌کردند زندگی مخلوقات مجازی‌شان را تا حد ممکن بالاتر ببرند.

۲۰۰۱: ظهور ویندوز XP

با ادغام ویندوزهای ۲۰۰۰ و ME در قالب یک سیستم یکتای ۳۲ بیتی، ویندوز XP به موفق‌ترین سیستم‌عامل در تاریخ شرکت مایکروسافت تبدیل شد.

۲۰۰۲: ظهور تبلت پی‌سی‌ها

اگرچه تبلت‌ها مدت‌ها پیش از این‌که مایکروسافت مشخصات آن‌ها را به صورت رسمی منتشر کند وجود داشتند، اما محصولاتی که بر مبنای Windows XP Tablet Edition عرضه شدند، اولین نمونه‌های بودند که توجه زیادی را به خود جلب کردند. هرچند این ابزارها نتوانستند به نفوذ زیادی در بازار دست یابند، اما توانستند پایه‌گذار تبلت‌های کنونی مبتنی بر ویندوز ۸ شوند.

۲۰۰۳: AMD و عرضه نخستین پردازنده ۶۴ بیتی مبتنی بر x86

با پشت سر گذاشتن اینتل AMD توانست Athlon 64‌ را عرضه کند که در معماری خود هم رجیسترهای ۶۴ بیتی داشت و هم می‌توانست آدرس‌دهی حافظه را با ۶۴ بیت انجام دهد. مایکروسافت شروع به ساخت و عرضه نسخه‌های ۶۴ بیتی سیستم‌عامل ویندوز کرد و این امر اینتل را مجبور کرد که ظرف ۲ سال نسخه x86-64 خود را عرضه کند.

۲۰۰۴: ظهور پردازنده‌های Pentium M

پنتیوم M که توسط تیم اینتل در اسرائیل طراحی شده بود نسخه‌ای به شدت تغییریافته از Pentium III‌ بود که به جای سرعت کلاک پردازنده، تمرکز زیادی بر مصرف بهینه انرژی داشت. سری M در واقع نیای کل پردازنده‌های سری Core اینتل محسوب می‌شود.

۲۰۰۵: اپل به پردازنده‌های اینتل روی می‌آورد

با توجه به این‌که کامپیوترهای شخصی اپل به واسطه استفاده از پردازنده‌های PowerPC به بن‌بست کارایی و مصرف انرژی رسیده بودند، اپل به پردازنده‌های اینتل روی آورد و سیستم‌عامل و نرم‌افزارهایش را برای سازگاری با معماری اینتل از پایه تغییر داد.

۲۰۰۶: اینتل Core 2 Duo را عرضه کرد

اینتل با عرضه خانواده Core 2 Duo کل معماری Pentium 4 را بازنشسته کرد. گرجه این پردازنده‌های جدید با سرعت کلاک پایین‌تری کار می‌کردند اما مجموعه دستورالعمل‌های کارآمد و بهینه آن‌ها به اینتل اجازه داد که تاج برتری کارایی را که مدت‌ها در اختیار AMD‌ بود بازپس بگیرد. پردازنده‌های Core 2 Duo نسبت به محصولات AMD اساسا توان کمتری مصرف می‌کنند و خنک‌تر هم هستند.

۲۰۰۷: اپل آی‌فون را عرضه کرد

آی‌فون اپل مفهوم تلفن هوشمند را از نو تعریف کرد. با موفقیت شدیدی روبرو شد و گوگل را هم ترغیب کرد که به تجارت سیستم‌عامل‌های موبایل وارد شود. مایکروسافت هم از موفقیت آی‌فون درس گرفت و کمی بعد سیستم‌های لمسی و سادگی رابط کاربری را در سیستم‌عامل‌های پی‌سی و موبایلش مورد استفاده قرار داد.

۲۰۰۸: فروش لپ‌تاپ‌ها از دسک‌تاپ‌ها بیشتر شد

فناوری وای‌فای رواج گسترده‌ای یافت و کاهش مداوم قیمت‌ها باعث شد کاربران به لپ‌تاپ‌ها اقبال بیشتری داشته باشند. به همین دلیل تجهیزات قابل‌حمل به مرکز توجه طراحان و مصرف‌کنندگان تجهیزات کامپیوتری تبدیل شدند. در بسیاری از موارد یک لپ‌تاپ به تنها پی‌سی افراد تبدیل شد.

۲۰۰۹: عرضه ویندوز ۷

پس از مشکلات مالی (اگر نگوییم کارایی و نقدهای منفی) ویندوز ویستا، ویندوز ۷ باعث بازیابی قدرت و توان مایکروسافت شد. با سادگی ذاتی و پاسخ‌دهی بهتر نسبت به نسخه پیشین‌اش، ویندوز ۷ محصولی بود که بالاخره مایکروسافت را از شر XP خلاص کرد. ویندوز ۷ همچنین با فروش نسخه‌های ۶۴ بیتی بیشتری نسبت به نسخه ۳۲ بیتی، این مهاجرت جدید در معماری را نیز رهبری می‌کند.

۲۰۱۰: اپل آی‌پد را عرضه کرد

برخلاف مایکروسافت که تلاش‌هایش برای عرضه تبلت‌ها به نتیجه نرسید، اپل توانست تبلتی را عرضه کند که یک شبه بازار را قبضه کرد. کلید اصلی این موفقیت این بود که آی‌پد یک پی‌سی نبود که شبیه تبلت عمل می‌کند، بلکه یک تبلت خالص بود. آی‌پد این امکان را برای کاربران فراهم آورد که به سادگی بتوانند اپ‌های ارزان‌قیمت را تهیه کنند، و در نتیجه ظرف مدت کوتاهی اکوسیستم بزرگی از اپ‌ها را بوجود آورد.

۲۰۱۱: اینتل پروژه اولترابوک‌ها را آغاز می‌کند

هنگامی که سازندگان پی‌سی نتوانستند موفقیت‌های طراحی و کارآمدی مک‌بوک ایر را تقلید کنند، اینتل خط مرزها و استانداردهای مشخصی را برای پی‌سی‌هایی که اولترابوک نامیده می‌شدند وضع کرد و با هزینه کردن پول‌های هنگفت به پشتیبانی از استاندارد جدید اولترابوک و کمک به سازندگان برای تولید لپ‌تاپ‌های سبک‌وزن پرداخت. تکلیف موفقیت این ابزارها در بازار هنوز کاملا مشخص نیست، اما لپ‌تاپ‌های فوق‌باریک آمده‌اند که در بازار بمانند.

۲۰۱۲: عرضه ویندوز ۸

متفاوت‌ترین ویندوز مایکروسافت از زمان عرضه ویندوز ۹۵ بالاخره در سال ۲۰۱۲ عرضه شد. این نسخه ویندوز Store مایکروسافت را به همه معرفی کرده، صفحه استارت را کاملا جایگزین استارت منوی سنتی کرد. این ویندوز مخالفت‌های زیادی را برانگیخت و کاربران نیز یا عاشق آن یا از آن متنفر می‌شوند.

منبع (+)